Инкар Байжановаhas quoted7 years ago
Қасым хандық құрған кезде (1511 — 1523) ел басқару ісіне қолданылған әдет - ғұрып заңдарының ережелері өзінің мазмұны бойынша бұл заңның түбегейлі идеясы ежелгі әскери диктатура арнасына барып тіреледі. 15 ғасырдың соңы мен 16 ғасырдың басында Бұхардың ишан - қазылары қазақ өлкесінде жүргізіп, шариғат қағидасына бой ұсынуды уағыздайды. Сондықтан шариғатты жүргіземін деген хандарға халық бұқарасы қатты наразылық білдіріп, кейде ол көтepiлicкe ұласып отырған. Бұл тарихи уақиғаларды жақсы білген Қасым хан саяси жағдайдың шиеленіскен кезінде, халық бұқарасының билер тобының, көптен бергі ойына қарсы тұрмай, қайта олармен бірігіп, шариғат заңын үгіттеген Бұхар ишан - қазыларының тіміскілеуін тойтарды. Сөйтіп, халықтың тілегіне жақын, әpi ерте заманнан оларға түciніктi ежелгі «Жарғы» заңын жаңадан күшейтті.
Халық Қасымның шариғатты алмай, ежелден қалыптасқан билер заңы — Жарғыны жаңадан көтергенін қатты ұнатып, оны «Қасым ханның қасқа жолы» деп атап кетті. Бұл заңға енген ережелер: 1) Мүлік заңы (жер дауы, мал, мүлік). 2) Қылмыс заңы (ұрлық кici өлтіру, талау, шабу). 3) Әскери заң (аламан міндеті, қосын жасау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат). 4) Елшілік жоралары (майталмандық, шешендік, халықаралық қатынасында сыпайылық, әдептілік). 5) Жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той мереке үстіндегі ережелер, жасауыл).
Ереже заңдары өзгеріссіз 17 ғасырға жетіп, Есімнің кезінде (1598 —1645) «Eciм салған ecкi жол» («Eciм ханның ecкi жолы») деп аталады. Тәуке ханның тұсында (1680—1718) бұл заң әлі де шариғат қағидасымен боялмай ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтайды. Құба - қалмақ жортуылымен байланысты тарихи - саяси жағдайдың аса шиеленіскен қиын кeзi болғандықтан, ол кездегі саңлақ ойлы билер (Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би) Жарғының ежелгі бес тарауына тағы да eкi тарау қосып «Жeтi
  • Join or log in to comment
    fb2epub
    Drag & drop your files (not more than 5 at once)