Gorski vijenac ● Luča mikrokozma ● Lažni car Šćepan Mali ● Svobodijada ● Kula Đurišića ● Čardak Aleksića
U ovoj knjizi čitalac će na jednom mestu naći četiri glavna speva pesnika, vladike i vladara Crne Gore Petra II Petrovića Njegoša, njegov opus magnum: Gorski vijenac, Luča mikrokozma, Lažni car Šćepan Mali i Svobodijada, kao i dva manja, Kula Đurišića i Čardak Aleksića, koji kao kakvi antipodi ilustruju Njegoševe romantičarske tematske preokupacije.
U prvom svom većem delu, filozofsko-religioznom spevu Luča mikrokozma, pesnik je biblijsku legendu o stvaranju sveta uzdigao do vasionskih razmera i dao priči o Bogu i Satani ne samo univerzalne, filozofske razmere nego ih obojio i svojim revolucionarnim idejama i slobodarskim težnjama. Pošto je u Luči izrazio viđenje da poreklo zla u svetu leži u metafizičkim, nadzemaljskim uzrocima, u Gorskom vijencu je te uzroke video u zemaljskim, istorijskim okvirima, u jednoj istrazi poturica s početka 18. veka u Crnoj Gori, a njihovo otklanjanje u neprestanoj borbi za slobodu protiv tiranije. Njegošev epski spev u deset pevanja, Svobodijada, u duhu Ilijade, opeva crnogorske pobede nad Turcima i Francuzima, a dramski spev Lažni car Šćepan Mali približava čitaocu epizodu o jednoj intrigantnoj ličnosti iz crnogorske istorije.
Ovom Njegoševom glavnom opusu prethodi ogled Ive Andrića Njegoš kao tragični junak kosovske misli, jedan od najrelevantnijih i istovremeno književno najupečatljivijih uvida u Njegošev život i delo, kao i istorijske i književne prilike u Crnoj Gori i na Balkanu u prvoj polovini 19. veka.
„Među pesnicma, Njegoš je gospodar koji suvereno vlada epohom i daje joj ton; među vladarima, on je politički vizionar zagledan u budućnost svog naroda.“ Miodrag Popović
„Njegoš je u poeziji postigao ono što je izgledalo nemoguće, da spoji staro s novim i poveže ono što je bilo razdvojeno i suprotstavljeno, tako da je u njegovom delu naša istorija i naša duhovnost dobila punoću izraza kakvu nije ostavio nijedan pisac ni pre ni posle njega.“ Jovan Deretić

Петар II Петровић Његош