Сәбит Мұқанов

– Кеттік!–деген дауысқа Ботагөз жалт қараса, Кузнецов екен.

– Қайда!

– Бақытқа!

Әуелі тазартып ал іштің кірін,

Болмасын сыртың сұлу ішің ірің!—

Төлебай осы хабарды айтып келгенде, Қаратілеу не дерге білмей сасып қалды. Оның үрейлі кескінін көрген Төлебай, одан да жаман қорқытпақ боп:

Қызды неліктен балам емес деп санауы туралы ол көп ойланып, бір тұйықтан шыға алмай қоятын еді, ол «қыздың пайдасы не, әке - шешеге?.. Жат жұрттыққа жаралған адам. Ержеткен соң - ақ, маңдайына жазылған біреуге кете барады. Содан кейін әке - шешеге тиер түк пайдасы жоқ. Ендеше, оның несін бала дейміз?».

Қызды неліктен балам емес деп санауы туралы ол көп ойланып, бір тұйықтан шыға алмай қоятын еді, ол «қыздың пайдасы не, әке - шешеге?.. Жат жұрттыққа жаралған адам. Ержеткен соң - ақ, маңдайына жазылған біреуге кете барады. Содан кейін әке - шешеге тиер түк пайдасы жоқ. Ендеше, оның несін бала дейміз?».

ғасыр бойына ыс шалғандықпен, ағашы жыл

Көрген ел, көлдің өзін де қызық қып сипаттайды: «Тұрқы батыстан шығысқа қарай созылған бұл көлге, – деседі олар, – биік қырқадан қарасаң, суы мол жылы мойнын батысқа қарай соза, қанат, құйрықтарын жая, аяқтарын тарбайта жусап жатқан алып қоңыр қазға, суы азайып, бетіне тұз байланған жылы әлгіндей түрде жатқан аққуға, құрғақшылық жылы қара батпағы мен ақ тақыры араласқан шақта ит – ала қазға ұқсайды».

Құсмұрын дөңінің теріскей жақ еңісінен: «Бас», «Орта», «Аяқ» аталып үш бұлақ ағады да көлге сарқылады, сулары тұщы, жыралары терең келеді, ол жыраларға бойы аласа, денесі қиқы-шойқы, бұтақтары қалын, қайын, өседі

Орда» немесе «Ақ» аталатын ауыл да бір қауым үй іші «Абылай хан ордасы» аталатын үйде Шыңғыс пен бәйбішесі Зейнеп, және ерекше жақсы көрер бірер балаларым тұрады, оң жақ қатарда өзге балаларымен, оларды күтушілер тұратын «балахана», сол жақ қатарда қонағы тыйылмайтын «мейманхана», оған таяу – «асхана», «бала-шаға» таяу, Уәлінің туған інісі – Шепенің үйі. Бұл үйдің бәрі де жаз айларында кіршіксіз ақ кигіздерін жауып, алыстан қарағанда айдында жүзген аққулардай көрінеді. Қоңырқайы – асхана ғана. Үйлердің арасы алшақ тігіліп, аумағы үлкен ауылдай орын алады

– Олай деу себебі, – дейді білетін адамдар, – өткен ғасырдың отызыншы жылдарында Сібір әкімдерімен жанжалдасқан, Орынбор әкімдерімен келісуде дәмесі болған Кенесары Қасымов Көкшетаудағы мекенінен іргесін сөгеді де, соңына ерген елді бастап Құсмұрын ойпатына