Соғыстың соңғы жесірі

Соқырлардың Құдай жанарын алса да, саққұлақ қылады. Адамның бір кемістігін бір жетістікпен толтырғандай болады.

байғұс қол жетпеске құмар. Құмар да емес, құштар. Қол жетпеске құштарлықты Құдайдың өзі де қаламайды ғой.

Бақыттан басы айналған да жаман. Бақыттың өзін аялап, баға білмесең, бақыт басыңнан ұшып кетуі оп-оңай.

байғұс қол жетпеске құмар. Құмар да емес, құштар.

Бірақ, көзінен жас шықпайды. Жылай-жылай көзінің жасы сарқылып, кеуіп қалған.

бөтен, мүлде бөгде дүние сияқты

Екі көзінің нұры сөніп бара жатқаны болмаса

Ақ буалдыр арасынан мұнарланып бір сұлба байқалғандай болады.

— Мақсұтпысың? — дейді Хадиша. — Есікті жаба келсеңші, үйдің іші суып кетті ғой. Мен сені келеді ғой деп күтіп жатыр едім. Жақсы болды ғой. Мен сені еңлік гүлін іздеп кеткен екен десем, соғысқа кетіп қалыпсың ғой. Сен қайтып келсең той жасаймын ғой деп бір құнан қошқарды бордақылап жүр едім, бұйырған екен, жақсы болды ғой.

Сұлба үндемейді. Не бері жылжымайды. Хадиша өзі барайын десе орнынан тұра алмайды.

— Қараң қалғыр, қу кәрілік-ай, быламық ішейін деген асым ба еді, бұ сексен жасайын деген жасым ба еді. Мешел боп қалдым, Мақсұт. Көзім де көрмей қалды. Бірақ мен сені танып жатырмын. Жылап тұрсың ғой, неге жылайсың? Қайта қуанбайсың ба, аман-есен өз үйің, өлең төсегіңе оралғаныңа

«Сені алпыс жыл күттім, Мақсұт. Бұл сұм дүниеде келмесең келмей-ақ қой. Енді мен сені ана дүниеден, Шын Дүниеден іздеймін, әдірәм қалғыр», — деп қояды Хадиша ызасы келгенде.

Ескерткіш те қимылдап тұрғандай болады. Төбесінде шошаңдап отырған зарғалдаққа көз жетпейді. Көрінбей қалды. Тым кішкентай ғой.

Ол шыннан Мақсұттың рухы болса, онда ескерткіш те Мақсұттікі болғаны да. Оның ғазиз басы соғыстың қай жерінде қалды екен? Моласы белгісіз болған соң рух-зарғалдақ ескерткішін іздеп тапқан ғой. Рух жүйрік, рух зымыран. Сталинград пен Ақорда арасы зымыран зарғалдақ үшін «пішту» — қас қағым сәт.

Хадиша осылай ойлап отырғанда, ескерткіштің төбесінен бір изоқ оқтай атылып ұшып, терезенің алдына келіп түсті.

Зарғалдақ екен. Хадиша Мақсұттың өзін көргендей, кәрі жүрек кеудесін дүрс-дүрс соғып, қуанып кетті. Терезенің шынысын сексеуілдің жігеріндей семіп қалған саусағымен тықылдатып:

— Мақсұт, сенсің бе? Аман-есен келдің бе? — деді.

Екеуінің арасын терезенің қырау тұтқан шынысы ғана бөліп тұр. От бейнелі зарғалдақтың жылуынан қырау еріп, шыны бойынан жас сорғалады.

— Сен жылап тұрсың ба, Мақсұт? — деді Хадиша. — Мен де жылап тұрмын. Бірақ көзімнен жас шықпайды. Көзім суалған. Өмір бойы жылай-жылай, көз тамырым тартылып қалған.

Ерлері соғыстан қайтпаған мен құралпы келіншектер кейін байға тиіп алды. Бала сүйді. Тіпті әмеңгерлік жолымен жасөспірім қайындарымен некелесіп, он бала тапқандары да бар.

Ауылдың ақсақал-көксақалдары жиналып келіп, маған да сөз салды: – Ана Шалабай сенің қайның. Соғыс біткелі талай жыл болды. Мақсұт тірі жүрсе келер еді. Бәрі Құдайдан. Уақыт болса жүйрік, өмір өтіп барады. Дәуренің барда Шалабайға тиіп ал, — деді.

Мен:

— Мақсұт өлді деп естіп пе едіңдер. Бір жапырақ қара қағазы да жоқ. Үмітсіз шайтан деген. Мақсұт келіп қалса, мен Шалабай шірікке тиіп алсам, не бетімді айтамын? Байсырап кетіп едім деймін бе? Жер басып қалай жүремін? — дедім.

Сақалдары селтиіп, үн-түнсіз тарап кетті. Ақ таяғын бөксесіне басып алып, бүкірейіп жүретін Әбіш қайнаға:

— Ә-ә-ә, болмады, болмады, қойыңдар, — деп шалдарға сөз билетпей тоқтатты.

Сөйтіп мен сені алпыс жыл күттім, Мақсұт.

Кенет зарғалдақ аспан тілінде әндетіп:

— Жүр, кетейік, Хадиша, — деді.

— Қайда, байғұс-ау, Мыңбұлаққа ма? Мыңбұлақтағы үйің құлап қалған. Мұржасынан түтін шықпайды. Үнсіз меңіреу. Ауыл басқа жақтан көше салып алған. Сені мен мені білетіндерден қазір көзі тірі ешкім жоқ. Кейінгілер бізді танымайды. Сонда кімді пана тұтып барамыз?

— Бізді білетіндердің бәрі қазір аспанда, — деді зарғалдақ әндетіп.

— Әндетпесең, сөйлей алмайтын болғансың ба, Мақсұт? — деді Хадиша қобыраңқырап қалған бурыл шашын көк тарақпен тарап отырып.

Бұрын үсті-басына мұқият қарай бермейтін Хадиша кенет сыланып-сипана бастады.

— Сенің жалғыз қызыңнан туған немерең Арман мені бір күні театр дегенге алып барды. Сонда көрдім: әртістердің бәрі ән салып сөйлеседі екен. Опыра дей ме, опера дей ме...

— Аспанда да сондай, Хадиша. Ондағылар әндетіп, нәзік әуен салып сөйлеседі. Онда ақырып-жекіру, дөрекі қатты сөйлеу деген болмайды, — деді Мақсұт тағы да өте жағымды, жүрек жылытар үнменен. — Кетейік, Хадиша.

— Қайда, байғұс-ау?

— Жаннат Жұлдызға. Менің мекенім сонда.

— Менің қанатым жоқ қой, Мақсұт-ау.

— Қанатсыз ұшасың. Менің Кемпірқосақ деген пырағым бар. Соған мініп аламыз.

— Мені медбикелер далаға шығармайды ғой.

— Терезені аш.

— Құлап кетем.

— Құламайсың. Құласа тек сенің қабығың ғана құлайды. Өзің кемпірқосаққа қарғып мінесің.

Мақсұт айтса, Хадиша неге көнбесін. Терезенің тұтқасын тартып-тартып қалып еді, желімдеп қойған ақ қағаздар дар-дар етіп, терезе ашылды да, жаздан бері леп кірмей тымырсық тұрған бөлмеге ызғарлы салқын ауа лап қойды.

Ольга кемпір баж ете қалды:

— Что ты делаешь, старая?

Сөйткенше болмады, терезенің сыртынан құлпырма бір от жарқ етіп, шұғыла шашып, доғаша иіліп тұра қалды да, лезде аспанға көтерілді.

Қыстың күні аспанның о шеті мен бұ шетіне дейін иіліп тұрған Шұғыла-Кемпірқосақты көріп бүкіл қала шулады.

— Астафыралла! Астафыралла! — деді мұсылмандар.

— Господи! Господи! — деді христиандар.

Мешіттерде азан шақырылып, шіркеулерде қоңырау күңіренді.

— Ақырзаман! Ақырзаман! — деп шулады адамдар.

— Қыстың қақ ортасында, ақ қар, көк мұзда кемпірқосақ иілгенін кім көрген!

Құлпырма шұғыла бірте-бірте дөңгелене берді.

— Ұшатын табақ, ұшатын табақ! — Летающая тарелка! Летающая тарелка!

— НЛО! НЛО! — деп қала азан-қазан болды.

* * *

Жетім қарттар үйіне полиция лезде үймелеп қалды. Мәшинелер қиқуынан құлақ тұнды. Полиция терезенің тұсында, жаңа жауған ұлпа қардың үстінде жатқан адамды көрді.

Шалқасынан құлапты. Бурыл шашын жаяу боран желбіретіп тұр екен. Адамдардың аң-таң қалғаны: құлаған кемпірдің жүзі балбұл жайнап, келіншек кезіндегідей құлпырып, күлімсіреп жатыр екен.

Кейін оны мәйітханаға апарып, арулап жуғанда да, бет-аузын массаждағанда да, езуінен әлгі күлкі нышаны өшпей қойды.