Өліара

Сонда сенің әр ойың, әр сөзің, іс әрекетің – басқа біреудің тағдырын жасап жататын болғаны ма? Солай болғаны ғой. Өзінің жаңсақ ниетіңмен өзіңнің ғана емес, өзгенің де сенімін, арманын құртуың мүмкін екен ғой...

Жоқтан бар болған басарға жер таппас, бардан жоқ болған кірерге көр таппас» деген қазақ қандай данышпан

Сұлудың айыбы – ажары, данышпанның кінәсі – ақылы, жүйріктің басына біткен бәлесі – шабысы. Артықшылық өзгенің жанын жаралап, көңіліне шоқ түсіреді. Қанша жұрттан озсаң, сонша жұрт саған жау болмақ. Сонда бәрінен озу – бәрімен жауласу деген сөз емес пе? Бәрімен жауласқанның жеңген күні бар ма?...

басқа бір елді жаулап алуға жағдай жасаған Колумб секілді саяхатшы атын жамылған саяси алаяқтар, әскери жендеттер тұтас бір халықтың қала берді бүкіл адамзаттың мақтанышына айналды.

Қоғамның идеалы – адамның қаны мен көз жасына салынған зәулім мұнаралар мен пирамидалар емес, адамның рухани өміріндегі пирамидалар – адалдық, әділдік, теңдік сияқты мына біздер жасап жатқан әлеуметтік–моральдық ерліктер. Қоғамның дәрежесі моральмен өлшенуге тиісті.

Революция әлі біткен жоқ. Он жетінші жылы басталған, содан бері өмірдің әр саласында, қалалар мен ауылдарда, әр көшеде, әр үйде, әр қайсымыздың санамызда күні бүгінге дейін жүріп жатыр.

Қоғамның идеалы – адамның қаны мен көз жасына салынған зәулім мұнаралар мен пирамидалар емес, адамның рухани өміріндегі пирамидалар – адалдық, әділдік, теңдік сияқты мына біздер жасап жатқан әлеуметтік–моральдық ерліктер. Қоғамның дәрежесі моральмен өлшенуге тиісті.

Негізгі мақсат – биік мораль мен биік парасат. Ал байлық – жаңағы мақсатқа жету жолындағы қажетті материалдық база

Негізгі мақсат – биік мораль мен биік парасат.

Әлгіні айтқан шал тағдыр тәлкегіне ұшыраған Асқардың талансыздығын, иә Бәйтеннің қатыгездігін, болмаса дүниенің жалпы алдамшылығын айтқысы келді ме, ол арасы белгісіз болып қалды

Асқар қалтасындағы шөлмектің жамбасына батқанын сезіп жатып, енді ол уды іше алмайтынын анық білді де, алланың бұйрығынсыз ажал болмайды деген өзі күнде айтып жүрген ақылдың растығына іштей қайран қалды.

Өз өмірін өзгелермен байланыстыратын осындай көзге көрінбейтін бір жіптің бар екенін байқамайтын. «Бұл ғажап екен! – деді күбірлеп.  Сонда сенің әр ойың, әр сөзің, іс әрекетің – басқа біреудің тағдырын жасап жататын болғаны ма? Солай болғаны ғой. Өзінің жаңсақ ниетіңмен өзіңнің ғана емес, өзгенің де сенімін, арманын құртуың мүмкін екен ғой...»

Тоқта! – деді жалбарына айқайлап.  Тоқта деймін, Қамза! Құдай үшін тоқта!  Асқар тағы да шырпы жақты.  Сабыр ет,– деді ентігіп. Ішінен «Апырау, мен өзіммен–өзім боп өлуге де жағдайым жоқ па?» – деді таңырқап.  Сәл ғана сабыр етші...  «Менің өлімім басқа біреулерді де өлтіретін болғаны ма?.. Менің сөзім біреудің жан дүниесін ойрандайтын болғаны ма? Сонда мен өлмек түгілі, артық сөз айтуға хақым жоқ па?..»

Өмір деген әшейін алдамшы түс,– деді Асқар өзін–өзі сендіргісі келгендей нық дауыспен.  Дүние − боқ. Бұл тіршіліктен қызығатын ештеңе таппадым. Қу жанды текке қинағанша, біржола тыныштық берген әлдеқайда артық...  Сөйлеген сайын өлмек болған себебі өзіне нанымды да, дәлелді боп көрінді

Ауыл толған шайтан,– деді Қамза алғашқы үрейлі дауыспен.  Тіпті бықып жүр–ау, бықып жүр, аяқ алып жүре алмайсың... Ал мұнда жоқ...

Шындық үшін өз семьяңның ішінде отырып та күресесің. Шындық үшін өзіңмен–өзің күресесің... Ал сен басқа біреу жамандықты жеңіп беріп, соның рақатын көріп отыруға тиісті жандай көресің өзіңді... Жоқ, достым, ол болмайды.

Бәйтенде үн жоқ. Оймауыт қоштасарда оның қолын сілкіп қалып:

 Ұнжырғаң түспесін,– деді бұйыра сөйлеп.  Аман болсаң, әлі талайды көресің

Өзің ойланшы, жар сатпаса, дос сатпаса, ағайын сатпаса, біз мақсатымызға баяғыда жетер ек

Сен ағаңның одан кейінгі өмірін ойла,– деді Оймауыт даусын көтере сөйлеп.  Өз жағдайыңды қоса бүлдірсең, ол кісіге кейін қол ұшын беретін адам болмайды.  Содан кейін кенет мұңды бір үнмен:  Өмірде өзіңнен басқа адам қиыншылық көрмегендей сөйлейсің,– деді күрсініп.  Менің жанымдай жақсы көретін қызым болған еді,  Оймауыт басын шалқайта аузымен терең дем алды.  Ақтың әскері көзімше зорлап... масқаралап өлтірді...  Оймауыт «айтпайтын әңгімені еріксіз айтқыздың–ау» дегендей үнсіз басын шайқай берді.  Мен қалай тірі жүрмін? – деді сосын қайта көңілденгендей бір үнмен

Жо–оқ, сен өйтіп құтыла алмайсың,– деді Оймауыт өршелене. Бірақ осы тұста ойын басқаша жеткізгісі келгендей кідіріп ойланып қалды.  Мен ел арасынан мынандай бір әңгіме естідім. Екі адам суықта қалып, біреуі үсіп өліпті. Аман, қалғанының қасқыр ішігі бар екен. Артынан қасқыр ішігі бар адамға өлген адамның құнын төлеткен. Яғни, бойындағы жылуды басқа біреуге бермеу қылмыс. Сын сағатта қол ұшын бермеу қылмыс. Мен сені жақсы білемін, сенің сауатың да ешкімнен кем емес. Қалайша сен қасқыр ішігіңнен ауыспайсың?  Оймауыт сөніп қалған папиросын суға лақтырып жіберді.  Оның беделі сұмдық деп таң қаласың. Ал неге сенің беделің ондай емес? Ол беделді оған біреу үйіне әкеп берді ме?.. Өзі алды... Міне, күрес деген осы... Күресте ешқандай тоқтау жоқ. Кеше ғана өзіңмен қауіп–қатерде бірге болған қанды көйлек дос секілді адамға енді бүгін қарсы күресуге тура келеді

Ақшоқыға совет үкіметін түбегейлі орнатуды жоғарыдан ешкім бұйрықпен жасамайды және ол жасалмайды. Ауылнай сайлап, жұрттың списөгін алып, налог жинағаннан совет үкіметі орнай қалады деп ойлайсың ба? Үкіметтің саясатын халық жете түсініп, бір кісідей қолдауы керек. Яғни Совет үкіметі халықтың санасында орнауға тиісті. Совет үкіметі дегеніміз – халықтың санасының оянуы. Ал оятатын мына сен секілді азаматтар. Бірақ тізгін сенде емес, Назарда... Себебі ол сенен әлдеқайда белсенді. Мейлі шенқұмар, атаққұмар болсын, ол бар іске жанып тұрып, жан сала кіріседі... Неге сен әлгі сорақы істерді Назардан ғана көресің? Ол әуелден осындай адам, енді өзгермейді, өзгергісі де келмейді. Сонда осымен кім күреседі, кім жеңеді оны? Мен бе? Мен оны қайдан білемін? Мен айдаладағы адаммын. Онымен күресетін мына сен... Қалай күресесің ол өз шаруаң... Өзің айтып отырсың, талай адам жазықсыз кетті деп. Апырым–ау, сен не бітіріп отырсың сонда?  Оймауыт қатты қызынып, түнгі ауаны жаңғырықтыра сөйледі.

 Менен күрескер

Да–а,– деді Оймауыт қалтасынан папирос алып тұтатып.  Жағдайларың қиын екен... Бұл тек сенің Ақшоқың емес, басқа да көптеген жерлерде етек алып тұрған нәрсе. Себебі, сауатты кадрлар жоқ. Тіпті аудан басшыларының өзі солақай. Партия саясатының түпкі төркініне жете түсінбейді де, «айтқанды түбін түсіріп орындау» дегеннен басқа алдына мақсат қоймайды. Не істейсің? Сауатсыз бәрі де. Ал кішкене сауаты бар, ашқарақтығы жоқ, кісілігін жоғалтпаған мына сен секілділер, баласын оқытқаннан басқа ештеңеде шаруасы жоқ, сен тимесең мен тиме, бадырақ көз.

 Сонда әлгінің бәріне мен кінәлі болып шықтым ба?

 Әрине, сен кінәлісің.

 Қалайша, кінәлімін? – деді Бәйтен шын өкпелеп.

 Себебі совет үкіметін орнату көктен түсе қалатын нәрсе емес. Оны әр қалада, әр ауылда, халықтың өзі орнатады, түсінемісің