ТҰҢҒЫШ ЕСТЕЛІК

Әубәкір молдадан түркіше оқып хат тани бастаған кезінде-ақ Шоқан әкесінің қойын дәптерлеріндегі жазуларды оқып үйренді. Бірде ол сыртында «Орынбай айтуынан «Ер Көкше» жыры» деген жазу бар дастанды оқыды. Осыны оқығаннан кейін оның ойына анадағы Арыстан ақын жырлаған Қозы Көрпеш жырының бір шумағы түсті.

«Қарабай Сарыбаймен аңға шықты,

Екі бай аттанды деп даңға шықты.

Екі бай бір жапанда келе жатса,

Алдынан буаз марал аң қашыпты», —

деген бір шумақ жырды ойына жаттап қалған-ды. Өзінің жазу дәптеріне соны көшіріп, аяқ жағына Арыстан ақынның бейнесін, сонда айтылған Қарқаралы тауын, Аякөз өзенін, ондағы Қозы Көрпеш бейітін жазып қойды. Бұл Шоқанның әке үлгісімен өзіне серік дәптер арнап, көңіліне ұнаған нәрсені жазып қою әдетіне жол салды.

Әубәкір молда түркіше, арабша кітаптар оқытса да, дін сабағын аса қадағалап мүлгіген сопылыққа үгіттей бермеді. Баланың қандай нәрсеге бейімі бар, соны аңғарып, сол жағына көп көңіл бөлетін ұстаз еді. Әсіресе ол кісі парсы, араб ақындарының ғазалдарын, рубаяттарын оқып беріп, Шоқанға мағынасын түсіндіретін. Шоқанның қиялшыл, алғыр, ұғымдылығына қызығып, өзі білетін ақындардың шығармаларын сабақ ретінде оқытты. Кейбір қысқа рубаяттарды жаттатып тілін жаттықтырды.

Шыңғыс және келешек ғылым-білім өрісі өзі оқып білім алған орыс мектебінде екенін біле тұрса да, балам шығыс әдебиеті мен тарихынан хабардар болсын деп Әубәкір молданы әдейілеп Орынбордан кешіріп алып келген-ді. Алдымен балаларын ана тілінде сауаттандыруда ниеті болған. Сондықтан да ол кейде қалжыңдап:

— Шоқанға өзің білетін барлық оқуыңды үйрет. Бұларға енді жеті жұрттың тілін білу керек, — дейтін.

Шыңғыстың бұл тапсырмасын Әубәкір бұлжытпай қолға алды. Шығыстың атақты ақындары Әбілқасым Фердоусидың «Шаһнамасын», Жәмидің, Омар Һайямның рубаяттарын, Науаидың дастанын, Азербайжан ақындары Низами, Ғанжауи, Фзулилардың шығармаларымен таныстырды. Шоқанның өте-мөте қызыға оқығаны Ләйлі — Мәжнүн жыры, һаямның рубаяттары болды. Әсіресе Омар һаямның іслам діні жөніндегі жансыз сопылық, жалған мүлгушілікке қарсы жазылған өткір қияли рубаяттарын ұнататын.

Бір күні Шоқан Айғаным әжесінің үйіне келді. Еркелене келіп, әжесіне бетінен иіскетіп:

Шыңғыс Құсмұрын

баласы Шоқан.